Kalendarz egipski, jeden z najstarszych systemów kalendarzowych na świecie, wywodzi się z obserwacji cykli naturalnych, które miały kluczowe znaczenie dla rolnictwa w starożytnym Egipcie. Jego początki datuje się na około 3000 r. p.n.e. Egipcjanie rozwijali swój kalendarz w odpowiedzi na regularne wylewy Nilu, które były kluczowe dla upraw. Na początku bazował on na cyklach księżyca, ale z czasem przerzucili się na system oparty na obserwacjach gwiazdy Syriusz (Sothis), której heliakalny wschód zbiegał się z corocznymi wylewami rzeki. W miarę upływu czasu kalendarz ewoluował, stając się jednym z najważniejszych narzędzi zarządzania w starożytnym Egipcie.
Egipski kalendarz był wyjątkowy, gdyż składał się z 12 miesięcy, z których każdy liczył 30 dni. Miesiące te podzielone były na trzy dekady po 10 dni. Aby uzupełnić rok do 365 dni, dodawano 5 dodatkowych dni, zwanych „epagomenalnymi”, które nie należały do żadnego miesiąca i miały szczególne znaczenie religijne, jako dni narodzin głównych bogów egipskiego panteonu. Pomimo bliskiego związku z rokiem słonecznym, kalendarz egipski miał pewną niedokładność, gdyż jego cywilna wersja ignorowała różnicę między 365 a faktycznym 365,25 dni w roku astronomicznym. Skutkowało to przesuwaniem się kalendarza względem rzeczywistych pór roku.
Kalendarz egipski, jeden z najstarszych systemów kalendarzowych na świecie, wywodzi się z obserwacji cykli naturalnych, które miały kluczowe znaczenie dla rolnictwa w starożytnym Egipcie. Jego początki datuje się na około 3000 r. p.n.e. Egipcjanie rozwijali swój kalendarz w odpowiedzi na regularne wylewy Nilu, które były kluczowe dla upraw. Na początku bazował on na cyklach księżyca, ale z czasem przerzucili się na system oparty na obserwacjach gwiazdy Syriusz (Sothis), której heliakalny wschód zbiegał się z corocznymi wylewami rzeki. W miarę upływu czasu kalendarz ewoluował, stając się jednym z najważniejszych narzędzi zarządzania w starożytnym Egipcie.
Każdy miesiąc w egipskim kalendarzu miał swoje własne znaczenie i był powiązany z różnymi działaniami rolniczymi oraz świętami religijnymi. Miesiące dzielono na trzy pory roku: Akhet (wylew Nilu), Peret (wschodzenie plonów) i Shemu (żniwa). Każdy z tych sezonów miał swoje własne ceremonie i festiwale, odzwierciedlające cykl życia w Egipcie. Dni epagomenalne, choć nie były częścią żadnego z miesięcy, miały szczególne znaczenie, ponieważ były uważane za dni narodzin bogów: Ozyrysa, Horusa, Izydy, Seta i Neftydy.
W starożytnym Egipcie kalendarz był nierozerwalnie związany z religią. W ciągu roku obchodzono liczne święta związane z cyklami przyrody i życiem bogów. Nowy Rok, obchodzony wraz z heliakalnym wschodem Syriusza, był jednym z najważniejszych świąt, symbolizującym odnowienie życia dzięki wylewom Nilu. Kapłani odgrywali kluczową rolę w zarządzaniu świętami i rytuałami, dbając o to, aby były one zgodne z cyklem kalendarza. Ceremonie takie jak festiwal Opet, związany z bogiem Amonem, miały głębokie znaczenie religijne i polityczne.
Kalendarz egipski był unikalny, ale miał również podobieństwa do innych kalendarzy starożytnych cywilizacji. W przeciwieństwie do kalendarza mezopotamskiego, który był księżycowy, kalendarz egipski bazował na roku słonecznym. Różnice te wpłynęły na sposób, w jaki poszczególne cywilizacje postrzegały czas i organizowały swoje społeczeństwa. Wpływ egipskiego kalendarza można dostrzec w późniejszym kalendarzu juliańskim, który również opierał się na roku słonecznym i podobnych podziałach czasowych.
Kalendarz miał ogromne znaczenie dla starożytnego społeczeństwa egipskiego, ponieważ precyzyjne przewidywanie wylewów Nilu było kluczowe dla rolnictwa i gospodarki. Dzięki kalendarzowi Egipcjanie mogli planować siewy, zbiory i inne ważne prace rolnicze. Kalendarz miał również znaczenie administracyjne — był używany do ustalania dat podatków, pracy rządowej oraz prowadzenia dokumentacji handlowej. W codziennym życiu Egipcjan kalendarz wpływał na rytm życia religijnego, gdyż święta i ceremonie były ściśle powiązane z cyklem kalendarzowym.
Odkrycia archeologiczne, takie jak papirusy, inskrypcje na świątyniach oraz różnego rodzaju zegary, dostarczają cennych informacji o funkcjonowaniu kalendarza w starożytnym Egipcie. Najbardziej znanym dokumentem jest tzw. Kalendarz z Ebers, który pokazuje układ dni i miesięcy. Odkrycia te pozwalają lepiej zrozumieć, jak Egipcjanie mierzyli czas i jak używali kalendarza do organizacji życia społecznego. Również starożytne zegary słoneczne i wodne, takie jak te znalezione w świątyniach, są dowodem na zaawansowaną znajomość czasu.
Egipski kalendarz był głęboko zakorzeniony w mitologii i symbolice. Na przykład dni epagomenalne były uważane za dni narodzin pięciu głównych bogów, co podkreślało ich religijną wagę. Sam cykl wylewów Nilu był postrzegany jako odzwierciedlenie kosmicznego porządku, a heliakalny wschód Syriusza miał szczególne znaczenie kosmologiczne, symbolizując odrodzenie i odnowę. Mitologia egipska głęboko wplatała się w sposób, w jaki społeczeństwo postrzegało czas i przestrzeń, a kalendarz był odbiciem boskiego porządku.
Chociaż starożytny kalendarz egipski nie jest już używany, jego wpływ można dostrzec w wielu współczesnych dziedzinach. Współczesna astronomia i egiptologia nadal badają, jak starożytni Egipcjanie mierzyli czas, a odkrycia związane z ich kalendarzem pomagają naukowcom lepiej zrozumieć historię cywilizacji. Kalendarz egipski inspiruje także twórców filmów, gier i literatury, gdzie często stanowi tło dla fabuł związanych z mitologią i historią Egiptu.